Zazdrość - co się za nią kryje?

Zazdrość jest jedną z emocji. Jak każda emocja ma prawo się pojawiać, kwestią jest to jak na nią reagujemy. Zazdrość jako emocja sama w sobie może wynikać z tego, że bardzo nam na kimś lub na czymś zależy. Zazdrość nie odnosi się tylko do ludzi ale również do rzeczy.  Zazdrościmy drogiego samochodu, bogactwa, dobrej pracy, dużego domu w zależności od tego jaką wartość dla osoby stanowią te czy inne rzeczy. W odniesieniu do osób zazdrość może przybierać różne postaci.  W skrajnych przypadkach wśród ludzie często mówi się potocznie o "chorej" zazdrości. Pytanie brzmi zatem kiedy zazdrość jest "zdrowa" a kiedy "chora"? Gdzie leży granica między nimi? Ten artykuł ma na celu odpowiedzieć na te pytania.

Zazdrość można zdefiniować jako negatywną , złożoną emocję, której założeniem jest utrata bliskiej relacji z drugą osobą (Smith, Kim, Parrott, 1988). Dokładniej zazdrość można definiować jako złożony fenomen psychologiczny – emocjonalny będącą mieszaniną głównie lęku oraz smutku, czasem też wściekłości, pojawiający się w sytuacjach, kiedy partner ma poczucie, że traci coś bądź kogoś na rzecz kogoś innego (Lasota, Abramciów, 2015). Zazdrość często niesie za sobą szereg negatywnych emocji, z którymi człowiek nie zawsze potrafi sobie poradzić.  Osoba zazdrosna ma niski próg tolerancji niepewności, co generuje lęk i frustrację, które powodują szereg nieracjonalnych zachowań wobec podejrzanego o niewierność partnera. 

Zazdrość może być też szerzej rozpatrywana jako połączenie aspektu poznawczego, emocjonalnego i behawioralnego (Pfeiffer, Wong, 1989). Oznacza to, że uczucie zazdrości wpływa na myśli, spostrzeganie sytuacji jako zagrażającej utratą partnera, uwaga skierowana jest wówczas na wszelkie przejawy niewierności partnera, wpływa także na zachowanie obu stron. Zazdrość generuje w partnerze frustrację i gniew wobec podejrzeń, pojawia się też żal wobec braku zaufania i niezgoda w momencie kiedy parter dopuszcza się nadmiernej kontroli w sytuacji kiedy nie ma ku temu racjonalnych podstaw.  Różne typy zazdrości ujmowane są w odmienne kategorie w zależności od kilku elementów, m.in. manifestacji behawioralnej i emocjonalnej, aspektu emocjonalnego - strach, złość lub gniew oraz czynników osobowościowych tj. poczucie własnej wartości bądź umiejętność rywalizacji (Lasota, Abramciów, 2015). Zazdrość ujmowana jest zatem w kategorii manifestacji poprzez zachowanie o dużym zabarwieniu emocjonalnym.  Dużą rolę w skłonności do nadmiernej zazdrości odgrywają czynniki osobowościowe tj. niskie poczucie własnej wartości wpływające na pojawienie się lęku związanego z tym na ile parter postrzegany jest jako atrakcyjny. Jeżeli pożądanie mojego partnera skieruje się na rywala, a nie na mnie, to znaczy, że tamten musi mieć większą wartość niż mam ja sam –  to typowa myśl osoby z niską samooceną. Wyniki badań to potwierdzają pokazując, iż  zazdrość jest powiązana z takimi cechami osobowości, jak brak poczucia bezpieczeństwa i niskie poczucie własnej wartości (Lasota, Abramciów, 2015). Osoby o niskim poczuciu własnej wartości radzą sobie gorzej ze stresującymi sytuacjami w relacjach z innymi ludźmi  (Cameron, Holmes, Vorauer 2009; Murray i in. 2009), stąd większe prawdopodobieństwo zazdrości o relacje partnera z innymi pojawia się właśnie u takich osób. Pojawia się tu też lęk przed opuszczeniem i odrzuceniem, co również ma swoje korzenie w predyspozycjach osobowościowych.

Wydaje się także ważne dokonanie rozróżnienia między zazdrością w odpowiedzi na emocjonalną niewierność a zazdrością jako reakcją na  niewierność seksualną (Buss, Larsen, Westen, Semmelroth, 1992). Zazdrosny partner może bowiem obawiać się nie tylko zdrady stricte związanej z seksem, co również zdrady emocjonalnej.  Może budzić to obawy co do tego, że parter niewierny seksualnie zakocha się w drugiej osobie i będzie to zdrada w sensie emocjonalnym.

Wyniki badań dowiodły, że osoby bardziej zazdrosne cechują się wysokim neurotyzmem, wrogością i lękiem społecznym (Buunk, 1997).  Takie cechy, jak neurotyzm i niskie poczucie własnej wartości, były powiązane ze stylem przywiązania lękowo-ambiwalentnym (Gehl i Watson, 2003). Osoby neurotyczne to w dużym skrócie osoby o wysokim poziomie lęku, przyjmujące często trzy postawy tj. od, do i przeciw ludziom. Neurotyzm jest cechą osobowości charakteryzującą brak równowagi emocjonalnej. Osoby takie zatem przyjmują często postawę wrogości i zawiści, charakterystyczne także dla samej zazdrości. Styl przywiązania lękowo-ambiwalentny charakteryzuje się natomiast dużą rezerwą w kontaktach społecznych, które ujawniają się pod postacią zachowań lękowo-unikowych w relacjach z innymi ludźmi. Cechą wspólną dla neurotyzmu i przywiązania lękowo-ambiwalentnego jest zatem lęk, za którym kryje się zazdrość. Część badań pokazuje, że zazdrość może  wpływać też pozytywnie na jakość związku, ponieważ może świadczyć o trosce oraz zainteresowaniu partnerem (Barelds, Dijkstra, 2006).